تحلیل سلسله مراتبی فازی (روش چانگ)- FAHP

. برای مطالعه راحت این مقاله آموزشی، از فهرست زیر استفاده نمایید. با کلیک بر روی هر عنوان مرورگر به آن نقطه خواهد رفت و سپس با کلیک بر روی {برو به فهرست} به فهرست مطالب باز خواهید گشت.

فهرست مطالب:

1- تحلیل سلسله مراتبی فازی چیست؟

1-1- تئوری و منطق فازی

2-1- تاریخچه منطق فازی

3-1- طیف فازی و عبارات کلامی متناظر آن

2- مراحل روش AHP فازی

3- دانلود مقاله اصلی روش فازی چانگ

4- نرخ ناسازگاری در AHP فازی

5- تحلیل AHP فازی با چه نرم افزاری انجام می شود؟

6- قبول سفارش تحلیل فصل 4 پایان نامه با روش AHP فازی

{برو به فهرست}

1- تحلیل سلسله مراتبی فازی چیست؟

روش تحلیل سلسله مراتبی معمولی (AHP معمولی) روشی خوب برای کسب نظر خبرگان و متخصصان می باشد، اما به درستی نحوه تفکر انسانی را منعکس نمی کند. زیرا خبره ای که در حال پاسخگویی است، می بایست نظر خود را با اعداد دقیق بیان کند.

در حالی که طبیعت مقایسه های زوجی، فازی است و خبره قاعدتا مایل است در قضاوت های خود یک بازه را اعلام کند نه اینکه یک عدد ثابت و قطعی را بیان کند.

در روش تحلیل سلسله مراتبی فازی اکثر اصول همانند تحلیل سلسله مراتبی معمولی (AHP) است، منتها با این تفاوت که به جای اعداد ثابت برای قضاوت، از اعداد فازی استفاده می شود.{برو به فهرست}

در روش تحلیل سلسله مراتبی فازی، پس از تهیه نمودار سلسله مراتبی از تصمیم گیرنده یا تصمیم گیرندگان خواسته می شود تا عناصر هر سطح را نسبت به هم مقایسه کنند و اهمیت نسبی عناصر را با استفاده از اعداد فازی بیان کنند.

1-1- نکاتی در خصوص تئوری و منطق فازی

این جمله از پروفسور لطفی زاده (پایه گذار منطق فازی) را بخوانید تا دیدگاهی عینی در خصوص روش فازی بدست آورید:

منطق کلاسیک شبیه شخصی است که با یک لباس رسمی مشکی، بلوز سفید آهار دار، کروات مشکی، کفش های براق و غیره به یک مهمانی رسمی آمده است و منطق فازی تا اندازه ای شبیه فردی است که با لباس غیر رسمی، شلوار جین، تی شرت و کفش های پارچه ای به همان مهمانی آمده است. این لباس را در گذشته نمی پذیرفتند، اما امروز جور دیگری است.

انسان در زندگی خویش همواره جملات و عبارت هایی نظیر خوب، بد، زیبا، زشت، قوی، ضعیف، خوشحال، غمگین و … را مورد استفاده قرار می دهد که مرزهای روشن و مشخصی ندارند. برای مثال، در عبارت “گل لاله زیباست” نمی توان مرز و تعریف مشخصی برای زیبا بودن در نظر گرفت. در واقع مغز انسان با در نظر گرفتن فاکتورهای مختلف و بر اساس تفکر استنتاجی، جمله هایی را تعریف و ارزش گذاری می کند، که مدل سازی آنها به زبان و فرمول های ریاضی اگر غیر ممکن نباشد، کار بسیار پیچیده ای خواهد بود.

منطق فازی تکنیک جدیدی است که شیوه هایی را که برای طراحی و مدل سازی یک سیستم نیازمند ریاضیات پیچیده و پیشرفته است، با استفاده از مقادیر زبانی و دانش فرد خبره جایگزین می سازد و یا تا حدود زیادی آن را تکمیل می کند. در واقع، در منطق فازی می توان نتایج دقیق را با استفاده از مجموعه ای از معلومات نادقیق که با الفاظ و مقادیر کلامی تعریف شده اند، استخراج کرد.

منطق چند ارزشی

منطق فازی یک منطق چند ارزشی است. در این منطق به جای درست یا نادرست، سیاه یا سفید، صفر یا یک، طیف نامحدودی از خاکستری بین سیاه و سفید وجود دارد. لذا منطق فازی را می توان منطق خاکستری نامید. {برو به فهرست}

منطق فازی یک جهان بینی جدید است که با نیازهای دنیای پیچیده امروز بسیار سازگارتر از منطق ارسطویی (منطق دو ارزشی درست یا نادرست) است.

خصوصیات منطق فازی

از نظر تئوری هر سیستمی که توسط منطق فازی طراحی شده باشد، توسط سایر تکنیک های پیاده سازی مرسوم نیز قابل پیاده سازی است، اما ممکن است این شیوه ها نسبت به منطق فازی پیچیده تر و مشکل تر باشند.

مهمترین خصوصیات منطق فازی عبارتند از:

  • در منطق فازی، استدلال دقیق یا منطق معمولی حالت خاصی از استدلال تقریبی است
  • هر سیستم منطقی قابل تبدیل به منطق فازی است
  • در منطق فازی، دانش به عنوان مجموعه ای از محدودیت های فازی یا انعطاف پذیر روی متغیرها در نظر گرفته می شود
  • استنتاج به عنوان فرآیند انتشار این محدودیت ها در نظر گرفته می شود
  • در منطق فازی تمام مسائل دارای راه حلی هستند که درجه مطلوبیت را نشان می دهند

2-1- تاریخچه منطق فازی

پایه و اساس مجموعه ها و منطق فازی به وسیله پروفسور لطفی زاده مطرح شده است. در سال 1965 پرفسور عسگر لطفی زاده، اولین مقاله خود را در زمینه فازی تحت عنوان مجموعه های فازی منتشر کرد که جرقه اولیه ای از پرتو یک جهان بینی در عرصه ریاضیات و علوم بود. این مقاله اولین قدم در معرفی بینشی نو و واقع گرایانه از جهان در چارچوب مفاهیم کاملا بدیع اما بسیار سازگار با طبیعت انسان بود. {برو به فهرست}

لطفی زاده پس از ارائه منطق فازی، در تمام دهه 1970 و دهه 1980 به منتقدان خود در مورد این منطق پاسخ می داد. متانت، حوصله و صبوری ایشان که در برخورد با انتقادات و منتقدان منطق فازی از خود بروز می داد، در رشد و نمو منطق فازی بسیار موثر بوده است، به طوری که رشد کاربردهای کنترل فازی و منطق فازی در سیستم های کنترل را مدیون تلاش و کوشش پروفسور لطفی زاده می دانند و جهانیان هرگز تلاش این بزرگ مرد اسطوره ای ایرانی را فراموش نخواهند کرد.

3-1- طیف فازی و عبارات کلامی متناظر آن

همانطور که ذکر شد در روش فازی، خبرگان و تصمیم گیرندگان در قضاوت هایشان به جای یک عدد ثابت به ارائه یک بازه تمایل دارند. متغیرهای زبانی و طیف های فازی به صورت های مختلفی می توانند باشند، اما یکی از کاملترین طیف ها به صورت 9 تایی می باشد (ما نیز در تحلیل های خود از این طیف 9 تایی استفاده می کنیم)، که اعداد فازی و عبارات کلامی (متغیرهای زبانی) آن به قرار زیر است:

عبارات کلامی فازی
اعداد فازی

در خصوص نمایش عددی عبارات فازی، اجازه بدهید این توضیح را داشته باشیم که یک عدد فازی ممکن است به صورت مثلثی یا ذوزنقه ای بیان شود. در حالت مثلثی عدد مربوطه را به صورت

M = (a , b , c)

نمایش می دهند که پارامترهای a و b و c به ترتیب بیانگر کمترین مقدار ممکن، محتمل ترین مقدار و بیشترین مقدار ممکن برای عدد مورد نظر هستند و عدد مورد نظر می تواند بین a و c تغییر کند. {برو به فهرست}

ما در تحلیل های خود از اعداد فازی مثلثی استفاده می کنیم.

2- مراحل روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (روش چانگ)

تحلیل سلسله مراتبی فازی دو روش شناخته شده دارد که عبارتند از روش چانگ (Chang) و روش یاگر (Yager). روش چانگ معروف ترین و متداول ترین روش در ایران است که در این بخش به آموزش آن می پردازیم.

مراحل AHP فازی به روش چانگ (Chang)، به قرار زیر است:

1-2- مرحله 1: رسم نمودار سلسله مراتبی

در هر تحلیل چند معیاره ای رسم نمودار سلسله مراتبی (درخت تصمیم) یکی از گامهای اولیه و البته مهم است. زیرا پس از ترسیم این نمودار است که ما به روشنی، هدف، ساختار سلسله مراتب شاخص ها و زیر شاخص ها، و گزینه ها را می دانیم.

در اصل حتی قبل از طراحی پرسشنامه ahp فازی نیز می بایست ابتدا طرح سلسله مراتب تصمیم ترسیم گردد. قابل ذکر است پرسشنامه روش سلسله مراتبی فازی تا حدود زیادی همانند پرسشنامه روش سلسله مراتبی معمولی است و ما آمادگی داریم با دریافت شاخص ها، کار طراحی پرسشنامه ahp شما را انجام دهیم. زیرا قالب مناسب است که باعث می شود خطای پاسخ گویان (خبرگان) کاهش یابد و گرنه در صورت کار با قالب های نامناسب پرسشنامه، دچار معظلی به نام نرخ ناسازگاری بالا خواهید شد!

2-2- مرحله 2: تعریف اعداد فازی به منظور انجام مقایسه های زوجی

در این مرحله لازم است اعداد فازی خود را که برای انجام مقایسه های زوجی نیاز است تعریف نمایید تا خبرگان طبق آن نسبت به ارائه پاسخ های خود اقدام نمایند. آنچه معمول است اعداد فازی زیر است:

عبارات کلامی ahp فازی
اعداد فازی

3-2- مرحله 3: تشکیل ماتریس مقایسه زوجی با به کار گیری اعداد فازی

در این مرحله، پرسشنامه ها در اختیار خبرگان قرار گرفته است و آنها به آن پاسخ داده اند. بنابراین ما هم اکنون ماتریس مقایسات زوجی که حاوی اعداد فازی هستند را در اختیار داریم.

حال نکته اینجاست که وقتی با چندین پاسخگو روبرو هستیم، چه باید بکنیم؟ مطمئن ترین کار این است که پاسخ را در منبع اصلی این روش، یعنی در مقاله اصلی روش چانگ (1996) جستجو کنیم. در مقاله ahp فازی چانگ ذکر شده که وقتی با چندین پاسخگو مواجه هستیم (که در 99 درصد موارد این چنین است)، میانگین حسابی نظرات را بگیریم، آنهم فقط در یک نیمه ماتریس.

این نکته همان جایی است که بسیاری از سایت هایی که ادعای محاسبه آنلاین ahp فازی می کنند، به مسیر اشتباه رفته اند. اشتباه دیگر این سایتها را نیز در همین مقاله اشاره خواهم کرد.

4-2- مرحله 4: محاسبه ماتریس S برای هر یک از سطرهای ماتریس مقایسه زوجی

S ها اعداد فازی مثلثی هستند که از رابطه زیر محاسبه می شوند:

که در رابطه فوق، M  اعداد فازی مثلثی داخل ماتریس مقایسه های زوجی هستند. در حقیقت هنگام محاسبه ماتریس S، هر یک از اجزاء اعداد فازی را نظیر به نظیر جمع می زنیم و در معکوس فازی مجموع کل ضرب می کنیم. این مرحله شبیه محاسبه وزن های نرمال شده در روش AHP معمولی، منتها با اعداد فازی است.

5-2- مرحله 5: محاسبه درجه بزرگی S ها نسبت به همدیگر

در این مرحله Si ها از نظر درجه بزرگی با یکدیگر مقایسه می شوند، بر اساس فرمول زیر:

که در رابطه فوق،

دو عدد فازی مثلثی هستند.

6-2- مرحله 6: محاسبه وزن معیارها و گزینه ها در ماتریس های مقایسه زوجی

در این مرحله کافیست، بردار وزن نرمالایز نشده را با محاسبه کمترین مقدار (مینیموم)   V های محاسبه شده در مرحله قبل، بدست آوریم.

7-2- مرحله 7: محاسبه بردار وزن نهایی

در مرحله آخر، بردار وزن بدست آمده از مرحله قبل که نرمال نشده بود، را نرمالایز می کنیم تا بردار وزن نهایی که هدف نهایی ما از محاسبات فازی است را بدست آوریم.   {برو به فهرست}

قابل ذکر است ما بارها مراحل پیچیده فوق را در نرم افزار اکسل برنامه نویسی و اجرا کرده ایم و آمادگی داریم سفارشات انجام تحلیل سلسله مراتبی فازی شما را نیز در Excel انجام و گزارش کامل آنرا ارائه دهیم.

3- دانلود مقاله اصلی روش فازی چانگ

{برو به فهرستبرای دانلود اصل مقاله روش FAHP که توسط Da-Yong Chang در سال 1996 نوشته شده است، بر روی این لینک کلیک نمایید:

مقاله اصلی روش سلسله مراتبی فازی چانگ (1996)

4- نرخ ناسازگاری در AHP فازی

همان طور که می دانید بررسی نرخ ناسازگاری در روش تحلیل سلسله مراتبی بسیار مهم است. در این صفحه سایت مان مفصل در خصوص نرخ ناسازگاری ahp صحبت کرده ایم: نرخ ناسازگاری چیست؟

اما برای بررسی ناسازگاری در روش ای اچ پی فازی، روش کار بر اساس محاسبات فازی است و با نرخ ناسازگاری ahp غیر فازی فرق دارد.

گوگوس و بوچر (1998) پيشنهاد دادند براي بررسي سازگاري، دو ماتريس (عدد مياني و حدود عدد فازي) از هر ماتريس فازي مشتق و سپس سازگاري هر ماتريس بر اساس روش ساعتي محاسبه ­شود. مراحل محاسبه نرخ سازگاري ماتريس­هاي فازي مقايسات زوجي به قرار زير است:

1-4- مرحله اول

در مرحله اول ماتريس مثلثي فازي را به دو ماتريس تقسيم کنيد. ماتريس اول از اعداد مياني قضاوت­هاي مثلثي تشکيل مي­شود  و ماتريس دوم شامل ميانگين هندسي حدود بالا و پايين اعداد مثلثي مي­شود.

2-4- مرحله دوم

بردار وزن هر ماتريس را با استفاده از روش ساعتي محاسبه شود.

3-4- مرحله سوم

بزرگترين مقدار ويژه براي هر ماتريس محاسبه شود.

4-4- مرحله چهارم

شاخص های سازگاري برای هر ماتریس محاسبه شود.

5-4- مرحله پنجم

براي محاسبه نرخ ناسازگاري، هر شاخص بر مقدار شاخص تصادفی زیر تقسیم شود.

در صورتي که هر دوي اين شاخص­های محاسبه شده کمتر از 0.1 بودند، ماتريس فازي سازگار است. در صورتي که هر دو بيشتر از 0.1 بودند، از تصميم­ گيرنده تقاضا مي­ شود تا در اولويت­هاي ارائه شده تجديد‌نظر نمايد . {برو به فهرست}

اکثر سایتهایی که محاسبات آنلاین ahp فازی را انجام می دهند، نرخ ناسازگاری را اشتباه محاسبه می کنند! و این اشتباه دیگرشان است (اشتباه اولشان را در بخش 2-3 این مقاله آموزشی گفتیم).

5- تحلیل فازی با چه نرم افزاری انجام می شود؟

محققان و دانشجویان گرامی توجه داشته باشید که برای انجام تحلیل روش AHP دارای نرم افزار اکسپرت چویس در کشور می باشیم که به صورت گسترده در دانشگاه ها و مراکز علمی مورد استفاده قرار می گیرد و خروجی آن خود حکم رفرنس و منبعی معتبر برای اساتید محسوب می گردد. بدین ترتیب که چنانچه شما خروجی این نرم افزار را در پایان نامه خود بگنجانید، هیچ تردیدی در خصوص صحت روش به کار رفته نخواهد بود. زیرا نرم افزار expert  choice کاملا شناخته شده است.

اما در خصوص تحلیل AHP فازی وضعیت به کلی تفاوت می کند. برای روش فازی هیچ نرم افزار شناخته شده ای در ایران وجود ندارد و اگر گوشه و کنار نام نرم افزارهای خارجی یا نرم افزارهای داخلی (تحت وب یا به صورت نصبی) را می شنوید، این نرم افزارها به هیچ عنوان وجاهت یک نرم افزار رسمی را ندارند و دقت نمایید که چنانچه از این نرم افزارها خروجی تهیه و در پایان نامه خود درج نمایید، قطعا اساتید از شما خواهند پرسید که محاسبات آن چگونه انجام شده است؟! و در صحت نتایج آن شک و تردید ابراز خواهند نمود.

همچنانکه ما خود از نزدیک محاسبات غلط روش FAHP (تحلیل سلسله مراتبی فازی) را در یکی از نرم افزارهای آنلاین در سایتهای ایرانی شاهد بوده ایم!

1-5- لزوم پیوست نمودن مستندات محاسبات روش فازی برای پایان نامه

بنابراین در نهایت باید خدمت شما عرض شود که محاسبات روش فازی، محاسباتی ماتریسی است که می باید با کد نویسی با نرم افزار متلب انجام شود و یا اینکه این محاسبات ماتریسی سنگین در نرم افزار اکسل انجام گردد. اینگونه هم نیست که شما برنامه آماده شده آنرا خریداری و در متلب یا اکسل آنرا اجرا کنید. بلکه به تناسب هر طرح سلسله مراتبی باید این برنامه نگارش شود و جزئیات مخصوص به خود را دارد. ضمن آنکه لازم است این فایل اکسل به عنوان مستند محاسبات پیوست پایان نامه یا مقاله شما گردد. {برو به فهرست}

ما در مجموعه تخصصی – آماری اطمینان شرق، محاسبات روش ahp فازی را در نرم افزار اکسل انجام می دهیم (وفق اصول روش فازی و منابع و کتب علمی) و در نهایت این فایل اکسل محاسبات را به محققین و دانشجویان ارائه می کنیم (البته بدون فرمولهای اتوماتیک آن) تا به عنوان سندی بر محاسبات ارائه نمایند.

6- قبول سفارش تحلیل فصل 4 پایان نامه با روش AHP فازی

آماده قبول سفارشات تحلیل ahp فازی هستیم. در این خصوص با تلگرام ما تماس بگیرید. پس از دریافت مستندات شما، قیمت و زمان انجام کار اعلام خواهد شد.

توجه داشته باشید که روش فازی نرم افزار مشخصی ندارد و استفاده از سایتهایی که ادعا می کنند این محاسبات را انجام می دهند، شما را هنگام قانع کردن اساتید برای اینکه محاسبات صحیح و بر اساس اصول علمی انجام شده، دچار مشکل خواهد نمود. زیرا این نرم افزارها اصلا شناخته شده نبوده و توسط مراکز معتبر علمی تهیه و تولید نشده اند.

کارشناسان خبره این مرکز هنگام انجام تحلیل فصل 4 پایان نامه شما، محاسبات فازی را با اکسل (Excel) طراحی نموده و انجام می دهند. در این محاسبات به روشنی مراحل روش فازی دیده می شود و خود این فایل اکسل به عنوان مستند صحت محاسبات می تواند پیوست پایان نامه قرار گیرد (البته بدون فرمولهای اتوماتیک داخل اکسل).

{برو به فهرست}

برخی مطالب فوق از کتاب آقای دکتر محمد عطائی، با عنوان تصمیم گیری چند معیاره فازی، 1388 اقتباس شده است.

5/5 - (5 امتیاز)
با استفاده از بخش نظرات در انتهای صفحات سایت، می توانید سوالات و نظرات خود را پیرامون آن مطلب درج نمایید یا اینکه نظرات سایر دانش پژوهان را بخوانید. برای جستجو میان کامنتها از Ctrl + f استفاده نمایید. ضمنا از طریق ایمیل از پاسخ ما به سوال خود مطلع خواهید شد. دوستانی که اطلاعات فنی دارند، لطفا به سوالات پاسخ دیگران دهند (لینک درج نشود).

سید مجتبی فرشچی

فارغ التحصیل کارشناسی ارشد رشته آمار, گرایش اقتصادی-اجتماعی از شهید بهشتی تهران هستم. اعتقاد دارم آمار یک ابزار بسیار مهم در دست یک مدیر توانمند برای تصمیم گیری است. مایلیم خدماتی با کیفیت در زمینه تحلیل سلسله مراتبی و نرم افزار Expert Choice به محققان سراسر کشور ارائه نماییم.

نوشته های مشابه

‫13 دیدگاه ها

  1. سلام. لطفا سوالات و نظرات خود در خصوص اين مطلب را در همين بخش ديدگاه مطرح نماييد. از طريق ايميل از پاسخ ما مطلع خواهيد شد.
    براي جستجو در ميان کامنت ها از Ctrl + f استفاده نماييد.

  2. سلام ببخشید من میخام با تحلیل فازی نظرات خبرگان رو در خصوص موضوع خودم تحلیل کنم .پس از جمع آوری مصاحبه ها و هنگام ساختن پرسشنامه باید به شما مراجعه کنم /یا قبل از ورود به مصاحبه باز پاسخ ؟

    1. سلام.
      قبل از طراحی پرسشنامه مراجعه کنید بهتر است. زیرا طراحی پرسشنامه نیز از خدمات ماست و از طرفی هماهنگی بیشتر خواهد شد. چون بعد از تکمیل پرسشنامه عملا دیگه تغییری در مدل و معیارها نمی شود داد.

  3. سلام یعنی برای انجام محاسبات تحلیل سلسله مراتبی فازی باید کدنویسی انجام بشه در اکسل بوسیله VBA? یا صرف فرمول نویسی کفایت میکنه؟

    1. سلام. محاسبات روش فازی را با فرمول نویسی معمولی در اکسل می توان انجام داد. اما خبره درجه یک اکسل نیاز است و تسلط کامل به روش فازی و فرمولهای آن.

  4. با سلام و خسته نباشيد
    من دانشجوي دكتراي حسابداري هستم و براي رساله، نيازمند كار فازي سازي در بخش آخر رساله هستم. با چند نفر صحبت كردم و چون كارم جديده، ميگن نميتونيم انجام بديم. مي خواستم ببينم شما انجام ميديد؟تحليل هم با شماست و هزينه به چه شكله؟
    ممنونم

    1. سلام. اگر نیاز به تحلیل ahp فازی با روش چانگ دارید ما می توانیم با استفاده از اکسل این کار را برای شما انجام دهیم. با همکاران ما ارتباط بگیرید از طریق واتساپ و شاخص ها و طرح خود را ارسال نمایید. اما اگر خارج از این چارچوب است، خیر.

  5. با سلام
    من به شماره واتس آپ داخل سايت پيام ارسال كردم اما گفتن كه كار فازي انجام نميديد

    1. سلام
      منظورتان تحلیل AHP فازی یا همان FAHP است؟ فقط تحلیل سلسله مراتبی فازی را انجام می دهیم با همین روش چانگ.

  6. سلام
    بله فازی چانگ و تحلیل های مربوطه
    (فازی مثلثی باید انجام بشه و نتایج با اطلاعات قبلی باید مقایسه بشه)
    ممنون

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

0
    0
    سبد خرید شما
    سبد خرید شما خالی استرفتن به فروشگاه